องค์ความรู้ : อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง
เรื่อง : พระนางภูปตินลักษมีจากจารึกปราสาทพนมรุ้ง
จากการค้นพบจารึกซึ่งพบที่ปราสาทพนมรุ้งจำนวน ๑๔ หลัก ทำให้สามารถทราบเรื่องราวของผู้สร้างปราสาทพนมรุ้งอันยิ่งใหญ่แห่งนี้ ซึ่งมีนามว่า “นเรนทราทิตย์” และบุคคลที่สืบทอดปกครองดูแลปราสาทพนมรุ้งต่อจากนเรนทราทิตย์ และยังทำหน้าที่จารึกเรื่องราวความยิ่งใหญ่ของนเรนทราทิตย์ คือ “หิรัณยะ” ผู้เป็นพระโอรสของนเรนทราทิตย์นั่นเอง นอกจากชื่อของนเรนทราทิตย์และหิรัณยะแล้ว อีกหนึ่งชื่อซึ่งเป็นที่รู้จักในวงกว้างเฉกเช่นเดียวกับนเรนทราทิตย์ผู้สร้างปราสาทพนมรุ้งคือ “พระนางภูปตินลักษมี” ซึ่งในปัจจุบันได้ถูกนำมาสร้างเป็นหนึ่งในตัวละครสำคัญของประเพณีขึ้นเขาพนมรุ้ง เทศกาลสำคัญประจำจังหวัดบุรีรัมย์
เป็นที่น่าสนใจว่าในจารึกปราสาทพนมรุ้ง ๗ (K.๓๘๔) อักษรขอมโบราณ ภาษาสันสฤต พุทธศตวรรษที่ ๑๘ ได้ปรากฏพระนาม “ภูปตินลักษมีเทวี” ซึ่งเคยมีการแปลความว่า พระนางเป็นพระมารดาของนเรนทราทิตย์ และเป็นพระธิดาของพระเจ้าสูรยะวรมันที่ ๒ แห่งราชวงศ์มหิธรปุระ กษัตริย์แห่งอาณาจักรเขมรโบราณ ผู้สร้างปราสาทนครวัดอันยิ่งใหญ่ โดยเนื้อหาในจารึกดังกล่าวระบุว่า “…ภูปตินทรลักษมีถือกำเนิดมาในราชสกุลวงศ์ นางได้รับความนับถือจากบุคคลทั้งหลายว่าเป็นภวานี (อวตาร) เป็นผู้ที่ประกอบด้วยคุณลักษณะแห่งพระบิดา คือ พระเจ้าสูริยวรมันที่ ๒ นางได้ให้กำเนิดแก่ นเรนทราทิตย์ผู้คล่องแคล่ว และเปรียบเสมือน ดวงจันทร์สำหรับผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่…”
ในอีกแนวทางหนึ่งจากการศึกษาเรื่อง “จารึกพบที่ปราสาทพนมรุ้ง” วิทยานิพนธ์ใน สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ให้ความเห็นว่าพระนางภูปตินทรลักษมีฐานะเป็นน้องของพระเจ้ากษิตีนทราทิตย์ พระบิดาของพระเจ้าสูริยะวรมันที่ ๒ ดังนั้นพระนางภูปตินทรลักษมีจึงมีศักดิ์เป็น “น้า” ของพระเจ้าสูริยะวรมันที่ ๒ และนเรนทราทิตย์ผู้สร้างปราสาทพนมรุ้งก็จะเป็นลูกพี่ลูกน้องของพระเจ้าสูริยะวรมันที่ ๒ นั่นเอง
ด้วยข้อจำกัดทางด้านตัวอักษรที่มีความเลือนลางและความเสียหายของจารึก จึงยังไม่อาจสรุปได้ว่าแท้จริงแล้วสถานะของพระนางภูปตินทรลักษมีเป็นเช่นใดกันแน่ แต่ที่แน่ชัดคือพระนางเป็นพระมารดาของนเรนทราทิตย์ผู้ก่อร่างสร้างความยิ่งใหญ่ และสถาปนาเทวลัยปราสาทพนมรุ้งแห่งนี้เป็นเทวลัยแห่งไศวนิกาย ลัทธิปศุปติที่ยิ่งใหญ่แห่งหนึ่งในอาณาจักรเขมรโบราณ
ต่อมาเพื่อความยิ่งใหญ่ของงานประเพณีขึ้นเขาพนมรุ้ง และส่งเสริมการท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ในจังหวัดบุรีรัมย์ จึงได้มีการจำลองเรื่องราวของพระนางภูปตินลักษมีเสด็จเดินทางมาจากเมืองพระนครหลวง (เมืองหลวงของอาณาจักรเขมรโบราณ) มายังเทวลัยปราสาทพนมรุ้ง เพื่อถวายสักการะต่อพระศิวะ และนำเครื่องสังเวยต่าง ๆ มาถวายแก่ฤาษีนเรนทราทิตย์มหาโยคีผู้ดูแลปราสาทพนมรุ้งแห่งนี้ โดยผู้เคยรับบทบาทเป็นพระนางภูปตินลักษมีในแต่ละปีนั้น ได้แก่ ดารา นักร้อง นักแสดง หรือนางงามจากเวทีประกวดต่าง ๆ เพื่อสร้างสีสัน ดึงดูดนักท่องเที่ยว และสร้างความประทับใจให้แก่ผู้มาร่วมงานเทศกาลขึ้นเขาพนมรุ้งในแต่ละปีนั่นเอง โดยในปีนี้งานประเพณีขึ้นเขาพนมรุ้งจะจัดขึ้นในวันที่ 9 – 11 กันยายน 2565 ภายในงานดังกล่าวมีการแสดงการจำลองขบวนเสด็จพระนางภูปตินทรลักษมีขึ้นสู่เทวลัยพนมรุ้ง โดยนักท่องเที่ยวสามารถรับชมความงดงามระหว่างวันที่เสาร์ที่ 10 และวันอาทิตย์ที่ 11 กันยายน ตั้งแต่เวลา 15.00 น. เป็นต้นไป
เรียบเรียงโดย: นายพงศธร ดาวกระจาย ผู้ช่วยนักโบราณคดีอุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง
เอกสารอ้างอิง:
เทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี, สมเด็จพระ. “จารึกพบที่ปราสาทพนมรุ้ง.” วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาจารึกภาษาตะวันออก บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๒๑.
นงคราญ สุขสม. “สาระทางประวัติศาสตร์ในงานประเพณีขึ้นเขาพนมรุ้ง.” เมืองโบราณ. ๒๙, ๒ (เมษายน-มิถุนายน ๒๕๔๖): ๑๑๒-๑๑๙.
พิสิฐ เจริญวงศ์ และคณะ. ปราสาทพนมรุ้ง. พิมพ์ครั้งที่ ๖. บุรีรัมย์: สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร, ๒๕๕๑.
|
หน้าแรก 
ข้อมูลผู้บริหาร 
แผนที่หนวยงาน 
ข่าวประชาสัมพันธ์ 
ภาพกิจกรรม 
กระดานสนทนา 
ช่องทางการรับฟังความคิดเห็นของประชาชน 
ติดต่อเรา 
สารบัญเว็บไซต์
บุคลากร 
คณะผู้บริหาร 
แบบสำรวจความคิดเห็น
สถิติผู้เยี่ยมชม
